14 ตุลาคม 2516 เป็นเหตุการณ์สำคัญของประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยไทย เกิดขึ้นจากการรวมพลังของนักเรียน นิสิตนักศึกษา และประชาชนที่ร่วมกันเดินขบวนเรียกร้องรัฐธรรมนูญและการปกครองระบอบประชาธิปไตย ต่อสู้กับเผด็จการทหารคณาธิปไตยที่ครองอำนาจทางการเมืองมายาวนานนับทศวรรษ จนได้รับชัยชนะ แม้จะแลกด้วยการสูญเสียชีวิตของวีรชนไป 77 คน มีผู้บาดเจ็บพิการทุพพลภาพรวมแล้วเกือบเก้าร้อยราย แต่คนรุ่นหลังกลับรับรู้และเข้าใจเรื่องราวเหตุการณ์นี้อย่างพร่าเลือน เพราะถูกกล่าวถึงในตำราเรียนหรือการศึกษาในระบบน้อยมาก และสิ่งพิมพ์เพื่อค้นคว้าศึกษาหาความรู้ก็มีอยู่จำกัด
ในการจัดงานฉลอง 40 ปี 14 ตุลา เมื่อปี 2556 จึงเกิดโครงการ 100 หนังสือดี 14 ตุลาที่ควรอ่าน โดยการรวบรวมและคัดเลือกรายชื่อหนังสือเกี่ยวกับเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 ทั้งประเภทวิชาการหรือสารคดี และบันเทิงคดี ไม่ว่าจะเป็นนิยาย เรื่องสั้น บทกวี การ์ตูน ที่เขียนโดยบุคคลร่วมยุคสมัยและนักเขียนหรือนักวิชาการยุคหลัง เนื่องจากเห็นว่าหนังสือจะเป็นสื่อให้เยาวชนคนรุ่นหลังเกิดความรู้ ความเข้าใจ เกี่ยวกับเหตุการณ์ 14 ตุลา สามารถสร้างแรงบันดาลใจหรือเป็นบทเรียนให้กับการขับเคลื่อนประชาธิปไตยในสังคมไทยได้
โครงการนี้มีจุดประสงค์เพื่อส่งเสริมให้นักอ่านเกิดแรงจูงใจแสวงหาผลงานคุณภาพที่ยังสามารถเข้าถึงได้ เกิดความต้องการอ่านหนังสือดีมีคุณค่า ไม่ว่าจะด้วยการซื้อหาหรือหยิบยืมจากห้องสมุด และมุ่งหวังจะให้เป็นแหล่งข้อมูลสนับสนุนแก่ครูหรือบรรณารักษ์ไว้ใช้สืบค้นอ้างอิงสำหรับจัดการเรียนการสอนและจัดกิจกรรมในโรงเรียนหรือห้องสมุด ตลอดจนกระตุ้นให้มีการจัดพิมพ์หนังสือดีที่ขาดหายไปในตลาดขึ้นใหม่
ในกระบวนการคัดเลือกรายชื่อหนังสือนั้น คณะผู้จัดทำโครงการยอมรับว่าการประเมินคุณค่าหนังสือยังขาดความลึกและไม่รอบด้านเพียงพอ เพราะหนังสือหลายเล่มกำเนิดและมีอิทธิพลภายใต้บริบทของยุคสมัย ทำให้การประเมินโดยใช้แว่นของปัจจุบันย้อนกลับไปมองอดีตเป็นอุปสรรคต่อการทำความเข้าใจ ทั้งนี้เพราะหนังสือบางเล่มก็ไม่ได้คงทนต่อกาลเวลา บางเล่มก็มีคุณค่าข้ามยุคสมัย การนิยามความหมายของคำว่า “หนังสือดี” จึงมีลักษณะเลื่อนไหลข้ามไปมาระหว่างหนังสือที่มีคุณค่าเหนือกาลเวลา สามารถวิเคราะห์ตีความได้อย่างหลากหลายเมื่อยุคสมัยเปลี่ยนผ่าน กับหนังสือที่มีเนื้อหาจำเพาะยุคสมัยซึ่งสอดคล้องกับวิธีคิดและสภาพทางสังคมภายใต้เงื่อนเวลาหนึ่ง
หนังสือทั้ง 100 เล่มอาจแบ่งประเภทออกได้เป็น 4 กลุ่ม ได้แก่
กลุ่มล้าสมัย คือหนังสือที่มีบทบาทในการก่อรูปทางอุดมการณ์ของยุคนั้น แต่นำมาใช้ในยุคสมัยนี้ไม่ได้แล้ว
กลุ่มร่วมสมัย คือหนังสือที่มีเนื้อหาหรือกรอบคิดซึ่งสามารถเชื่อมโยงหรือนำมาใช้วิเคราะห์เหตุการณ์ปัจจุบันได้ นำเสนอสภาพปัญหาหลักที่ยังไม่ค่อยเปลี่ยนแปลงหรือไม่ได้รับการแก้ไข
กลุ่มล้ำสมัย คือหนังสือที่มีการนำเสนอประเด็นในเชิงอุดมคติ เช่น ความยุติธรรม ความเท่าเทียม ซึ่งเป็นเนื้อหาที่มีความยืนยงข้ามกาลเวลา
กลุ่มรุกสมัย คือหนังสือที่มีเนื้อหาเชิงวิพากษ์วิจารณ์อย่างถึงราก สะท้อนถึงวิญญาณขบถและการต่อสู้ที่ไม่ยอมจำนนต่อสิ่งแวดล้อมเดิมที่ดำรงอยู่ เรียกได้ว่าเป็นจิตวิญญาณที่แท้ของ 14 ตุลา
อย่างไรก็ตาม การประเมินคุณค่าและคัดเลือกหนังสือเป็นงานที่มีความละเอียดอ่อนไหว มีลักษณะอัตวิสัยสูง จำเป็นต้องอาศัยระยะเวลาในการค้นคว้าข้อมูล อ่าน คิด และเขียน รวมไปถึงการอภิปรายถกเถียงแลกเปลี่ยนอย่างกว้างขวาง จำเป็นจะต้องขยายการมีส่วนร่วมจากผู้สนใจและเกี่ยวข้องให้มากขึ้น ดังนั้น รายชื่อ 100 หนังสือจึงเป็นเพียงขั้นตอนเริ่มต้นที่จะนำไปสู่กระบวนการพูดคุยแลกเปลี่ยนต่อยอดความคิดหรือการอภิปรายวิเคราะห์วิจารณ์ต่อไป เพื่อสร้างวัฒนธรรมของการวิจารณ์ รู้จักรับฟังความคิดเห็นที่แตกต่าง มองเห็นความขัดแย้งแตกต่างเป็นเรื่องปกติ สร้างสังคมแห่งปัญญาอันเกิดจากการใช้ความคิด ใช้เหตุและผล มากกว่าการใช้อารมณ์ความรู้สึก
มีข้อสังเกตว่าหนังสือ 100 รายชื่อนี้เป็นหนังสือที่มีวางจำหน่ายตามร้านหนังสือเพียงแค่ 14 เรื่องเท่านั้น (ข้อมูลจากการสำรวจ ณ เดือน พ.ย. 2556) ขณะที่อีก 86 เรื่องกลายเป็นหนังสือหายาก ไม่มีวางจำหน่าย ผู้ที่สนใจต้องติดต่อหาซื้อจากเว็บไซต์ร้านหนังสือมือสอง บ้างก็ต้องติดต่อโดยตรงกับสำนักพิมพ์ที่จัดพิมพ์หนังสือเรื่องนั้นๆ หรือยืมจากห้องสมุดมหาวิทยาลัยบางแห่ง และมีหนังสืออย่างน้อย 3 เรื่องที่ไม่สามารถหาจากแหล่งสาธารณะใดๆ ได้แล้ว (ทำให้ไม่สามารถจัดทำบรรณนิทัศน์ของทั้ง 3 เล่มนี้ได้) ประเด็นการเข้าถึงหนังสือดีจึงยังเป็นเรื่องสำคัญลำดับต้นๆ ของวงการหนังสือและการอ่านของประเทศไทย และนี่อาจเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้คนรุ่นหลังเข้าใจประวัติศาสตร์ 14 ตุลา 2516 สับสนปนเปกับเหตุการณ์ 6 ตุลา 2519 จนเรียกสองเหตุการณ์นี้ผสมกันว่าเหตุการณ์ 16 ตุลา เพราะหนังสือเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของเหตุการณ์ดังกล่าวมีให้เลือกหาได้น้อยและเข้าถึงยาก
การจัดพิมพ์หนังสือที่ไม่มีวางจำหน่ายแล้วขึ้นมาใหม่นั้น ย่อมเป็นผลดีต่อนักอ่านที่กระหายใฝ่รู้ในเรื่องราวทางสังคมและประวัติศาสตร์การเมืองที่สำคัญที่สุดครั้งหนึ่งของไทย แต่ข้อเท็จจริงมีอยู่ว่า การจัดพิมพ์หนังสือดีสำหรับตลาดหนังสือเมืองไทยไม่ได้หมายความว่าผู้จัดพิมพ์สามารถจำหน่ายหนังสือนั้นได้จนคุ้มค่าต่อการลงทุน บรรดาหนังสือดีที่มีการจัดพิมพ์ออกมาในท้องตลาด บางครั้งก็เป็นผลผลิตมาจากความรักในตัวอักษรของผู้ผลิตหรือสำนักพิมพ์ แม้ว่าหนังสือดีจำนวนไม่น้อยอาจขายไม่ได้หรือใช้เวลานานกว่าจะจำหน่ายหมดก็ตาม
ดังนั้น การจัดพิมพ์หนังสือ “ดี” ตามรายชื่อ 100 หนังสือดี 14 ตุลาที่ควรอ่าน
จึงอาจไม่ใช่ภาระบทบาทของสำนักพิมพ์ที่มีใจรักหนังสือเท่านั้น แต่การผลักดันให้หน่วยงานภาครัฐหรือภาคเอกชนที่มีทุนเพียงพอเข้ามาสนับสนุนการจัดพิมพ์อาจเป็นอีกทางเลือกหนึ่ง
รายชื่อ 100 หนังสือดี 14 ตุลาที่ควรอ่าน
|
1. 14 ตุลา วันประชาธิปไตย: บันทึกตำนาน 14 ตุลาคม 2516 ฉบับเยาวชน* |
51. บันทึกประวัติศาสตร์ 14 ตุลา 2516 |
|
2. 14 ตุลาฉบับสามัญชน |
52. ใบไม้ที่หายไป* |
|
3 ทศวรรษ 14 ตุลา กับปัญหาประชาธิปไตยไทย |
53. ประวัติศาสตร์ที่เพิ่งสร้าง: รวมบทความเกี่ยวกับกรณี 14 ตุลา และ 6 ตุลา |
|
4. กลุ่มทุนนิยมผูกขาดในประเทศไทย |
54. ประวัติศาสตร์สตรีไทย |
|
5. กวีการเมือง |
55. ปรัชญาชาวบ้าน |
|
56. ปีศาจ |
|
|
7. ก่อนจะถึง 14 ตุลา: บันทึกความทรงจำเกี่ยวกับพัฒนาการและบทบาทของขบวนการนักศึกษา ยุคถนอม ประภาส |
57. ปูมประวัติศาสตร์มหิดลเพื่อประชาธิปไตย ภาค 1 ก่อเกิดขบวนการ |
|
8. การศึกษาเพื่อมวลชน |
58. ปูมประวัติศาสตร์มหิดลเพื่อประชาธิปไตย ภาค 2 ประสานประชาชน อุทิศตนเพื่ออุดมการณ์ |
|
9. กูเป็นนิสิตนักศึกษา |
59. ปูมประวัติศาสตร์มหิดลเพื่อประชาธิปไตย ภาค 3 ฟื้นความหวัง สร้างกำลังใจ มุ่งรับใช้สังคม |
|
10. แก้วหยดเดียว |
60. พ่อข้าฯ เพิ่งจะยิ้ม |
|
11. ขบวนการกรรมกรในประเทศไทย |
61. พิราบแดง |
|
12. ขบวนการนักศึกษาไทย: จาก 2475 - 14 ตุลาคม 2516 |
62. พิราบขาว บทเพลงเพื่อชีวิตเพื่อประชาชน |
|
13. ขบวนการประชาชนตุลาคม 2516 |
63. เพียงความเคลื่อนไหว* |
|
14. ข้อเขียนของโกมล คีมทอง |
64. ฟ้าทอง |
|
15. ขอแรงหน่อยเถอะ |
65. ฟ้าบ่กั้น* |
|
16. ข้ามให้พ้นประชาธิปไตยแบบหลัง 14 ตุลา |
66. ภาพศิลปะคัทเอาท์การเมืองเดือนตุลา |
|
17. ขุนทอง เจ้าจะกลับเมื่อฟ้าสาง* |
67. มหาวิทยาลัยชีวิต |
|
18. เขาชื่อกานต์ |
68. รวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย: รวม 3 เหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์การเมืองไทย |
|
19. คนกับควาย |
69. ร้อยกรองจากซับแดง |
|
20. คนบนต้นไม้ |
70. เราจะต่อต้านเผด็จการได้อย่างไร |
|
21. คลื่นแห่งทศวรรษ |
71. เราชะนะแล้ว, แม่จ๋า |
|
22. ความเงียบ |
72. เรื่องสั้นคัดสรรชุด 1 |
|
23. ความเป็นอนิจจังของสังคม* |
73. เล่าความจริง: ขบวนการนักศึกษารามคำแหงยุคต้น 2514-2519 |
|
24. ความใฝ่ฝันแสนงาม |
74. แลไปข้างหน้า |
|
25. ความขัดแย้งทางการเมืองไทย ข้ามให้พ้นพลวัตภายใน |
75. วรรณกรรมในชีวิต ชีวิตในวรรณกรรม |
|
26. ความรักของวัลยา |
76. แล้งเข็ญ: รวมเรื่องสั้นร่วมสมัยของไทย |
|
27. คำขานรับ: รวมเรื่องสั้นร่วมสมัยของไทย |
77. และแล้วความเคลื่อนไหวก็ปรากฏ...การเมืองวัฒนธรรมของนักศึกษาปัญญาชนก่อน 14 ตุลา* |
|
28. คำประกาศของคนรุ่นใหม่ |
78. โลกของหนูแหวน* |
|
29. คำประกาศของความรู้สึกใหม่ |
79. วรรณกรรมการเมืองไทย 14 ตุลา 2516 - 6 ตุลา 2519 รากเหง้า การก่อเกิด การเติบโตและพัฒนาการ |
|
30. แคปิตะลิสม์ |
80. วันมหาปิติ* |
|
31. จงเป็นอาทิตย์เมื่ออุทัย |
81. วีรชนหาญกล้า รำลึกถึงวีรชน 14 ตุลาคม** |
|
32. จงพิทักษ์เจตนารมย์ประชาธิปไตยสมบูรณ์ของวีรชน 14 ตุลาคม |
82. ศิลปเพื่อชีวิต ศิลปเพื่อประชาชน |
|
33. จาก 14 ถึง 6 ตุลา |
83. ศิลปะวรรณคดีกับชีวิต |
|
34. จารึกบนหนังเสือ: รวมบทร้อยกรองฟ้องยุคสมัย |
84. เศรษฐศาสตร์เพื่อมวลชน |
|
85. สงครามชีวิต |
|
|
36. โฉมหน้าศักดินาไทย* |
86. สมุดภาพเดือนตุลา |
|
37. ชีวทัศน์เยาวชน** |
87. สมุดภาพแห่งความทรงจำ จารึกประวัติศาสตร์ 14 ตุลา ในวาระครบรอบ 36 ปี 14 ตุลา |
|
38. ชีวิตกับความใฝ่ฝัน |
88. สร้างสานตำนานศิลป์ 20 ปีแนวร่วมศิลปินแห่งประเทศไทย 2517 - 2537 |
|
39. ด้วยรักแห่งอุดมการณ์ |
89. ส่องไทย |
|
40. ตำนานลิงยุคมืด** |
90. สันติประชาธรรม |
|
41. ตำบลช่อมะกอก |
91. สายธารวรรณกรรมเพื่อชีวิตของไทย |
|
42. ตื่นเถิดเสรีชนและงานคัดสรร |
92. หนุ่มสาวคือชีวิต |
|
43. ไทยกึ่งเมืองขึ้น |
93. หนุ่มหน่ายคัมภีร์* |
|
44. ถนนไปสู่ก้อนเมฆ* |
94. หมอเมืองพร้าว |
|
45. นาฏกรรมบนลานกว้าง* |
95. หมายเหตุเดือนตุลา เล่ม 1 |
|
46. น้ำท่วมฟ้า ปลากินดาว |
96. หมายเหตุเดือนตุลา เล่ม 2 |
|
97. หมายเหตุเดือนตุลา เล่ม 3 |
|
|
48. บทกวีคัดสรร ชุด 1 |
98. อาชญากรรมรัฐในวิกฤตการเปลี่ยนแปลง |
|
49. บทละครคัดสรร |
99. อาทิตย์ถึงจันทร์ |
|
50. บันทึก 1 ใน 13 กบฏรัฐธรรมนูญ: เรื่องบอกเล่าก่อนถึงวัน 14 ตุลา 16 |
100. เอียงข้างประชาชน |
* หนังสือที่ยังสามารถหาซื้อได้ตามร้าน (ข้อมูลจากการสำรวจ ณ เดือน พ.ย. 2556)
** หนังสือที่ไม่สามารถหาตัวเล่มได้จากแหล่งใดๆ
วีดิทัศน์การเสวนา แนะนำ 100 หนังสือดี 14 ตุลาที่ควรอ่าน
ผู้ที่สนใจรายงานสรุปผลการดำเนินงาน บรรณนิทัศน์และกระบวนการคัดเลือกหนังสือ
ติดต่อได้ที่ วัฒนชัย วินิจจะกูล อีเมล: wwinich@gmail.com
และทัศนีย์ แซ่ลิ้ม อีเมล: aom_smallbrick@yahoo.com
เผยแพร่ครั้งแรก ตุลาคม 2560 จัดทำเป็น online content ทาง TK Podcast ตุลาคม 2561
