4 โครงการต้นแบบเพื่อทดสอบ ทำห้องสมุดประชาชนให้เป็น ‘สาธารณะ’
เมื่อวันที่ 3-4 ธ.ค. 2564 สถาบันอุทยานการเรียนรู้ (สอร.) จัดสัมมนาเชิงปฏิบัติการเพื่อร่วมพัฒนาแผนธุรกิจเพื่อสังคมห้องสมุดประชาชนสาธารณะ จังหวัดเชียงใหม่ โดยมีตัวแทนจากกลุ่มหรือองค์กรที่มีส่วนได้ส่วนเสีย เข้าร่วมจำนวน 12 คน การประชุมนี้เป็นกิจกรรมต่อเนื่องภายใต้โครงการ ห้องสมุดประชาชน “สาธารณะ” (People Public Library) ซึ่งเริ่มดำเนินการมาตั้งแต่เดือนพฤษภาคม โดยการสัมมนาครั้งนี้เป็นเวิร์คช็อปครั้งสุดท้าย เพื่อคัดเลือกต้นแบบโครงการที่จะนำไปทดสอบ (Prototype) ณ ห้องสมุดประชาชนจังหวัดเชียงใหม่ โดยมีตัวอย่างไอเดียโครงการที่เป็นผลมาจากการจัด Prototyping Workshop ด้วยกระบวนการ Idea Crowdsourcing และแนวคิด Design Thinking เมื่อเดือน ก.ค. และ ส.ค. ที่ผ่านมา จำนวนทั้งสิ้น 16 โครงการ (การดำเนินโครงการหยุดชะงักไปประมาณ 4 เดือนเนื่องจากการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19)
ผลการคัดเลือก ได้โครงการต้นแบบที่เหมาะสมในการพัฒนาปรับปรุงห้องสมุดประชาชนให้เป็นสาธารณะจำนวน 9 โครงการ รวม 22 กิจกรรมย่อย ซึ่งในจำนวนนี้ที่ประชุมร่วมกันพิจารณาเลือกโครงการที่จะนำมาทดสอบจำนวน 4 โครงการ ได้แก่
(1) โครงการห้องเรียนร่วมสำหรับทุกคน (Learning Commons) ปรับพื้นที่ภายในห้องสมุดสำหรับจัดกิจกรรมจากกลุ่มหรือองค์กรภายนอก อาทิ กลุ่มบ้านเรียน (Homeschool) กลุ่มเด็กขาดโอกาส กลุ่มนักเรียน กศน.ฯลฯ ซึ่งจะช่วยทำให้มองเห็นความเป็นไปได้ใหม่ๆ ในการใช้ประโยชน์จากพื้นที่ที่เดิมถูกจัดสรรไว้เป็นพื้นที่สำหรับอ่าน
(2) โครงการเรียนรู้ได้ (ยัง) ไม่ต้องอ่าน (Open Learning Pack) จากแนวคิดที่ว่าการเรียนรู้ไม่จำเป็นต้องเริ่มต้นที่หนังสือและการอ่านเสมอไป นำมาสู่การกำหนดกิจกรรมการเรียนรู้รูปแบบอื่นๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้ทั้งภายในและภายนอกห้องสมุดประชาชน โดยจะเริ่มทดลองด้วยการจัดกิจกรรมฉายภาพยนตร์ ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับวรรณกรรมที่เป็นที่รู้จัก เพื่อเชื่อมโยงหนังกับหนังสือ และจะมีการเสวนาหลังฉายภาพยนตร์ หรือจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่เกี่ยวเนื่องมาจากเนื้อหาภาพยนตร์
(3) โครงการกิจกรรมอ่านนอกสถานที่ (Book Club Trip) คือการจัดกิจกรรมที่พานักอ่านออกไปเรียนรู้เชิงท่องเที่ยว โดยมีห้องสมุดประชาชนเป็นจุดเริ่มต้นหรือจุดหมายปลายทาง เป็นการจัดเส้นทางเดินหรือปั่นจักรยานที่ดึงเรื่องราวจากหนังสือที่ได้อ่าน เชื่อมโยงเข้ากับพื้นที่ โดยมีแก่นเนื้อหาตามความสนใจในแต่ละเส้นทาง เบื้องต้นกำหนดไว้ 4 เรื่อง 4 เส้นทาง ได้แก่ ดูนก อาหาร วัด และดนตรี
(4) โครงการแผนที่เมืองเรียนรู้ (Learning City Map) คือการจัดทำแผนที่แหล่งเรียนรู้และจุดที่น่าสนใจ เพื่อขยายขอบเขตความเป็นเมืองแห่งการเรียนรู้ นอกเหนือไปจากเพียงแค่บทบาทของห้องสมุดประชาชนจังหวัดเชียงใหม่ เช่น ร้านหนังสือ แกลเลอรี่ พิพิธภัณฑ์ ห้องสมุด ศูนย์วัฒนธรรม และพื้นที่สาธารณะเพื่อการเรียนรู้ ในเขตเมืองเชียงใหม่ โดยจัดทำแผนที่เป็นบอร์ดขนาดใหญ่ตั้งไว้ที่ห้องสมุดประชาชน พร้อมจัดพิมพ์แผนที่แผ่นพับรวบรวมข้อมูลและกิจกรรมการเรียนรู้ที่สำคัญเอาไว้ในที่เดียว
โครงการต้นแบบเพื่อทดสอบทั้ง 4 โครงการ ถูกนำเสนอในรูปแบบแผนธุรกิจเพื่อสังคม และ Social Business Model Canvas โดยเปิดเป็นเวทีสาธารณะและปิดท้ายด้วยการฉายภาพยนตร์สารคดี มี ดร.ประภาภรณ์ คำโอภาส ผู้อำนวยการสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย อำเภอเมืองเชียงใหม่ ร่วมรับฟังการนำเสนอและให้ข้อคิดเห็น ซึ่งกล่าวโดยสรุปว่าไม่ขัดข้องที่จะเปิดพื้นที่ห้องสมุดประชาชนสำหรับการทดสอบโครงการต้นแบบ เพื่อให้ห้องสมุดประชาชนเชียงใหม่มีความเป็นสาธารณะอย่างแท้จริง
โครงการต้นแบบเพื่อการทดสอบและแผนธุรกิจเพื่อสังคมดังกล่าว เกิดขึ้นมาจากกระบวนการมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน จากนี้ไปจะถูกนำไปใช้เป็นข้อมูลและเอกสารในการระดมทุนสาธารณะ (Public Crowdfunding) กับประชาชน องค์กรและหน่วยงานต่างๆ ในจังหวัดเชียงใหม่ ตั้งเป้าระดมทุนให้ได้ประมาณ 1-3 แสนบาท โดยมีกรอบเวลาในการทำโครงการทดสอบประมาณ 90 วัน (หลังจากระดมทุนได้ตามเป้าหมาย) และจะนำบทเรียนหรือประสบการณ์ที่ได้รับจากการทดสอบไปพัฒนาปรับปรุงให้เป็นโครงการที่เกิดขึ้นจริงต่อไป
