'เรื่องสมมุติ' ในโลกการเรียนรู้ เรื่องจริงในยุคแห่งความเปลี่ยนแปลง

การศึกษา 2D

          การศึกษาด้วยตำราเรียน 2D ผ่านครู 2D จึงผลิตนักเรียน 2D ออกมาจำนวนมาก พวกเขาทั้งหมดอาจมีความสามารถพิเศษ แต่การศึกษา 2D ไม่ได้มีส่วนช่วยให้ความสามารถพิเศษนั้นเติบโตขึ้น การศึกษา 2D เป็นเสมือนเครื่องสำเนามนุษย์ซึ่งขัดเกลาเอาความปรารถนาหลงใหล (passion) ออกไป ในทางกลับกันมันได้สร้างมนุษย์โคลนนิ่ง (clones) หรือสิ่งมีชีวิตเลียนแบบที่มีความรู้เหมือนๆ กันจำนวนนับพัน

          ในยุค 2D มนุษย์โคลนนิ่งเหล่านี้มีเพียงพอสำหรับการป้อนคนเข้าสู่บริษัท องค์กร หรือสังคมให้เดินหน้าต่อไปได้ แต่ในยุคปัจจุบันกระบวนการ smarting หรือการใช้ความอัจฉริยะ (Smart) ของเทคโนโลยีสารสนเทศกำลังมีบทบาทสร้างแรงบันดาลใจให้แก่ผู้แสวงหาความรู้ เป็นกระบวนการเชิงรุกในการเรียนรู้จากกันและกัน ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นยิ่งกว่า

          เริ่มต้นด้วยความกล้าหาญที่จะคิดใหม่เกี่ยวกับขนบของสิ่งพิมพ์ยุค 2D กล่าวคือเราต้องกล้าเลือกใช้สื่อใหม่และอินเทอร์เน็ตเพื่อพัฒนาสิ่งพิมพ์ยุค 2D ให้เกิด “กระบวนการเติบโตของหนังสือ” (book growth) และนำกระบวนการนี้เข้ามาแทนที่ช่องว่างระหว่างครูและนักเรียน เพราะหากปราศจากกระบวนการ smarting ดังตัวอย่างนี้เสียแล้ว การนำสื่อใหม่ๆ ไม่ว่าจะเป็นฮาร์ดแวร์หรือซอฟต์แวร์เข้ามาใช้ในระบบการศึกษาก็ดูจะกลายเป็นเรื่องเสียเวลาและสิ้นเปลืองทรัพยากรโดยใช่เหตุ

คนฉลาด (Smarts)

          การเรียนรู้เป็นกระบวนการที่สารสนเทศถูกป้อนเป็นวัตถุดิบให้แก่สมองซึ่งทำงานตลอดเวลาไม่รู้จบ สมองมีการเชื่อมต่อใหม่ๆ อยู่ตลอดเวลาโดยใช้ความรู้ที่สะสมเอาไว้เชื่อมร้อยเข้ากับความรู้ใหม่ ทักษะในการเรียกเอาความรู้ออกมาใช้งานจะสูญหายไปหากเราหยุดใช้ความรู้นั้นหรือจะถูกแทนที่ด้วยทักษะที่ดีกว่า นี่เป็นวิวัฒนาการทางพฤติกรรมโดยทั่วไป เช่นเดียวกับประสาทที่ไม่มีการใช้งาน การเชื่อมต่อของประสาทส่วนนั้นก็จะเสื่อมสลายไป ขณะที่การเชื่อมต่อใหม่จะถูกสร้างขึ้นมาแทนที่เสมอในระบบที่มีการใช้งานต่อเนื่องเป็นประจำ โครงสร้างของสมองจึงมีขนาดอันมหึมาจนยากจะจินตนาการ

          ในยุค 3D บทบาทของคนฉลาด (Smarts) เป็นรากฐานของการประกอบการสร้างสรรค์ ความมั่งคั่ง และการพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งบริษัทและธุรกิจจำนวนมากกำลังมองหาสิ่งเหล่านี้ ดังนั้นภาคการศึกษาจึงควรปรับตัวรองรับการสร้างคนฉลาดสำหรับยุค 3D แต่ก่อนอื่นเราควรทำความรู้จักเสียก่อนว่า “คนฉลาด” (Smarts) นั้นมีลักษณะเช่นไร

• คนฉลาดคือคนที่รู้จักเลือกเฟ้นเพื่อค้นหาและประมวลผลสารสนเทศ ดังนั้นคนฉลาดย่อมไม่ประสบปัญหาสารสนเทศท่วมท้นล้นเกิน
• คนฉลาดคือคนที่ใจกว้างในการแบ่งปันความรู้และสารสนเทศ มีลักษณะเปิดและสื่อสารเข้าถึงง่าย เพราะคนฉลาดไม่ต้องการอะไรมากไปกว่าการถ่ายโอนความรู้ให้แก่กันและกัน
• คนฉลาดมีความรวดเร็ว หนึ่งก้าวของคนฉลาดจึงไปไกลกว่าหนึ่งก้าวของคนทั่วไป ความสามารถพิเศษของคนฉลาดเช่นนี้เองที่ทำให้พวกเขาสามารถมุ่งไปที่สารสนเทศตามที่เขาต้องการได้อย่างทันที
• คนฉลาดใฝ่การเรียนรู้อยู่เสมอ ความกระหายที่จะเรียนรู้ของพวกเขาไม่เคยหมดสิ้น และจะหยุดเรียนรู้ก็ต่อเมื่อหมดลมหายใจ

          ในยุค 3D ซึ่งมาพร้อมกับกองทัพสารสนเทศปริมาณมหาศาล คนฉลาดจึงเสมือนปลาที่ว่ายอยู่ในสายน้ำอันเชี่ยวกราก ยิ่งได้เรียนรู้มากเท่าไหร่ พวกเขาก็จะยิ่งฉลาดขึ้นและมีขีดความสามารถสูงขึ้นกว่าคนอื่น วิธีเดียวที่จะทำให้คนฉลาดกลับมาคล้ายหรือเหมือนกับคนยุค 2D ก็คือต้องทำลายความปรารถนาหลงใหล (passion) ของพวกเขาด้วยการจำกัดการเข้าถึงสารสนเทศ

          ...อนิจจา! นี่เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นในระบบการศึกษาแบบ 2D นั่นเอง

          เราอาจเคยได้ยินเรื่องราวของนักเรียนที่มีความปรารถนาอย่างแรงกล้าแต่จำต้องทนเรียนอยู่ในห้องเรียนอย่างเจ็บปวด เพียงเพราะพวกเขาไม่เหมาะกับสาระวิชาแบบ 2D ภายใต้ระบบการศึกษาที่มีลักษณะเหมือนการให้อาหารพืชแบบน้ำหยด หรือบางทีเราอาจจะเคยเป็นนักเรียนแบบที่ว่าและเคยประสบสิ่งนั้นมากับตัวเอง เช่นเดียวกันกับครู มีเรื่องราวมากมายเกี่ยวกับครูที่ถูกเพื่อนร่วมงานสกัดกั้นความคิดใหม่ๆ จนต้องถดถอยท้อแท้

          แต่การเคลื่อนเข้าสู่ยุค 3D นั้นทำให้ช่องว่างระหว่าง “คนฉลาด” กับ “แกะ” (หมายถึง คนที่ไม่กล้าแตกต่าง) กำลังเผยให้เห็นประจักษ์ชัดเจนขึ้น เพราะเทคโนโลยีสารสนเทศทำให้ผู้คนมีโอกาสเข้าใกล้ศักยภาพสูงสุดของตนเอง ยิ่งเรามีคนฉลาดมากเท่าไหร่ พวกแกะก็จะยิ่งถูกตัดขนเอามาทำเครื่องนุ่มห่มมากยิ่งขึ้นเท่านั้น แน่นอนว่าเราไม่อาจบังคับให้แกะกลายเป็นคนฉลาดได้ ดังนั้นคนที่เปรียบเสมือนพวกแกะจำเป็นต้องตระหนักรับรู้ด้วยตนเองว่าการเปลี่ยนแปลงไปสู่สิ่งใหม่ที่แตกต่างนั้นเป็นสิ่งที่เป็นไปได้

การเติบโตของหนังสือ และศิลปะของการสร้างหนังสือให้เติบโต

          คนฉลาดมีลักษณะบางประการที่คนพวกแกะไม่มี นั่นคือพวกเขากระหายเรียนรู้อยู่เสมอ จากคุณลักษณะเช่นนี้เองพวกเขาจึงมีสารสนเทศเพิ่มพูนเข้ามาตลอดเวลา นี่คือการเลียนแบบการทำงานของสมอง เพราะสมองทำงานและเติบโตด้วยการสร้างความสัมพันธ์ใหม่กับสารสนเทศอันหลากหลายที่ถูกป้อนเข้ามา ตำราเรียน สิ่งพิมพ์ และการศึกษาแบบ 2D ขัดขวางสมองมิให้ทำงานเชื่อมต่อสารสนเทศใหม่ๆ สมองจึงไม่อาจเรียนรู้ได้ตามที่ธรรมชาติกำหนดให้เป็น เพราะมันถูกปิดกั้นหรือจำกัดการรับสารสนเทศใหม่ที่แตกต่างหลากหลาย

          สมมติว่าเราบอกลาการศึกษา 2D ที่มีพื้นฐานซึ่งอิงอยู่กับสิ่งพิมพ์ 2D และสมมติว่าเราไม่ได้มองตำราหรือหลักสูตรในฐานะที่เป็นจุดหมายปลายทาง แต่เป็นจุดเริ่มต้นของการระเบิดของสารสนเทศ เมื่อนั้นแหละที่ “การเติบโตของหนังสือ” (book growth) จะบังเกิดขึ้น

          ครูที่มีความสามารถจะไม่มองหนังสือดีที่ตนเองสอนมีสถานะเป็นตำราเรียน แต่เขาปรารถนาจะเห็นมันเป็น “หนังสือที่เติบโต” (growth book) โดยอาศัยเครื่องมืออย่างเช่นอินเทอร์เน็ตและสื่อใหม่สารพัดชนิด เพื่อดึงดูดผู้เขียนให้เข้ามามีส่วนร่วมกับกระบวนการเรียนรู้จากหนังสือที่เขาเขียน แน่นอนว่าผู้เขียนเองก็คงอยากเห็นหนังสือของเขาเติบโตมีชีวิต แทนที่จะถูกนำไปใช้แบบทื่อๆ โดยครูที่เขาไม่รู้จัก

          ด้วยหลักคิดตั้งต้นเช่นนี้ หนังสือตำราจะกลายเป็นหนังสือออนไลน์ที่มีเนื้อหาแพรวพราว ไม่ใช่อีบุ๊คที่แน่นิ่ง แต่เป็นสื่อผสมและเอกสารที่เรียบเรียงขึ้นมาใหม่ หนังสือสามารถเติบโตได้หลายวิธี ครูอาจสัมภาษณ์ผู้เขียนและขยายเนื้อหาของหนังสือแบบออนไลน์ด้วยการทำเป็นคลิปวิดีโอการสัมภาษณ์ นักเรียนอาจค้นคว้าสารสนเทศจากสิ่งพิมพ์หรือแหล่งสารสนเทศดิจิทัลอื่นเพิ่มเติมเข้าไปในหนังสือ หรือเป็นไปได้ว่านักเรียนบางคนอาจต้องการเพิ่มเนื้อหาบทใหม่เข้าไปในหนังสือ ด้วยการเปิดเวทีอภิปรายถกเถียงกับผู้เขียน และเปิดให้กลุ่มคนที่สนใจในประเด็นเดียวกันแต่มาจากทั่วทั้งโลกเข้ามาร่วม ผู้เขียนคนอื่นก็อาจนึกสนุกเข้ามาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นด้วย สุดท้ายแล้วเนื้อหาของหนังสือนั้นก็จะมีทั้งความลึกและสีสันอันหลากหลายเพราะมีสารสนเทศใหม่เพิ่มเข้ามา

          กระบวนการสร้างหนังสือให้เติบโตเช่นนี้เองอาจทำให้แม้แต่ตัวผู้เขียนหนังสือเล่มนั้นๆ รู้สึกได้ถึงแรงบันดาลใจใหม่จนถึงขั้นลงมือเขียนเนื้อหาบทใหม่เพิ่มอีก เขาอาจให้ข้อมูล อธิบาย ตลอดจนตั้งคำถามและนำเสนอแนวคิดใหม่ เพราะสำหรับตัวผู้เขียนแล้วการทดลองเช่นนี้นับเป็นประสบการณ์การเรียนรู้รูปแบบหนึ่งซึ่งคงหาที่ไหนไม่ได้ง่ายๆ เขาคงไม่คิดว่าหนังสือกระดาษที่แน่นิ่งจะพัฒนาขึ้นอย่างทันทีทันใด กลายเป็นเว็บความรู้ที่มีพลวัตและมีชีวิตชีวาได้ขนาดนี้

          เขายังภูมิใจได้มากไปกว่างานดั้งเดิมของเขาเพราะเนื้อหาหนังสือที่เติบโตอาจพัฒนาไปอยู่ในรูปแบบของบล็อก ทวีต โพสต์บนโซเชียลมีเดีย พอดคาสต์ วีล็อก ฟอรั่ม และช่องทางการสื่อสารรูปแบบใหม่อื่นๆ ที่ช่วยให้มั่นใจได้ว่าหนังสือกำลังวิวัฒน์ไปอย่างถาวร

          การสัมมนาผ่านเว็บ (webminar) และการประชุมออนไลน์ยิ่งทำให้มั่นใจได้ว่าแรงเหวี่ยงนี้จะยังคงอยู่อย่างต่อเนื่อง ทั้งหมดนี้เป็นส่วนประกอบของสิ่งที่เรียกว่า “หนังสือที่เติบโต” ซึ่งครู 3D และนักเรียน 3D จากโรงเรียนที่แตกต่างกันสามารถเข้ามามีส่วนร่วมทางออนไลน์ด้วยประเด็นคำถามที่ท้าทายและก่อให้เกิดสารสนเทศที่เพิ่มพูนมากขึ้น

          เมื่อมาถึงจุดนี้ หนังสือจึงไม่ใช่ทรัพย์สินของผู้เขียนหรือของครูแต่เพียงผู้เดียวอีกต่อไป หลักสูตรก็จะไม่ใช่วิชาของครูคนใดคนหนึ่ง ห้องเรียนก็จะไม่ใช่เป็นของเด็กหรือหนุ่มสาวแค่ 20-30 คนที่รวมกันอยู่ในสถานที่เดียวกัน เพราะนี่คือแนวโน้มใหม่ของการศึกษาที่นำเอากระบวนการ smarting เข้ามาใช้

          smarting เป็นคำที่ชี้ให้เห็นถึงปฏิสัมพันธ์ระหว่างความปรารถนาหลงใหล (passion) กับความสามารถพิเศษเพื่อสร้างคนฉลาด (Smarts) ครู 3D ผู้เขียน 3D นักเรียน 3D ทั้งหมดล้วนมีความปรารถนาหลงใหลเกี่ยวกับงานของตน ปฏิสัมพันธ์ในยุค 3D ทำให้พวกเขาฉลาดขึ้นและมีความมุ่งมาดปรารถนาสูงขึ้น การเติบโตของหนังสือทำให้หนังสือกระดาษแบบเดิมเกิดการวิวัฒน์และกระตุ้นพัฒนาการของนักเรียนและครูไปสู่คนฉลาดสำหรับยุค 3D

          แต่เรื่องราวของสิ่งพิมพ์ 2D ยังไม่จบและอาจไม่มีจุดจบ เพราะหนังสือ 2D นั้นเป็นเสมือนเมล็ดพันธุ์ซึ่งช่วยให้การเรียนรู้ 3D ได้แตกหน่อเป็นพรรณไม้ใหม่ๆ เราจึงไม่ควรกังวลว่าหนังสือกระดาษจะล้มหายตายจากไป

          ครั้งหนึ่งหนังสือกระดาษเคยเป็นก้าวย่างอันน่าเกรงขามในการพัฒนาของมนุษยชาติ เช่นเดียวกับการค้นพบวงล้อที่นำมาใช้ในการเคลื่อนที่และขนส่ง ทุกวันนี้หนังสือและวงล้อก็ยังคงเป็นส่วนที่ขาดไม่ได้ของชีวิตมนุษย์ หากปราศจากวงล้อ การเคลื่อนที่อย่างรวดเร็วคงไม่เกิดขึ้น เพราะแม้แต่เครื่องบินก็ยังต้องใช้ล้อในการลงจอด และหากปราศจากหนังสือ ผู้คนกว่า 90% หรือมากกว่านั้นในโลกใบนี้ก็คงอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้

          สิ่งซึ่งเราควรทำก็คือมาช่วยกันส่งเสริมให้เด็กและนักเรียนของเราปรารถนาที่จะเป็นคนฉลาดในยุค 3D และนำชีวิตใหม่ที่มีอนาคตมอบให้แก่พวกเขา

ห้องสมุด 3D

          เมื่อกล่าวถึงหนังสือที่เติบโตของยุค 3D คงต้องพูดถึงห้องสมุด 3D ด้วยเช่นกัน แนวคิดบางประการเกี่ยวกับห้องสมุด 3D ที่สอดรับกับหนังสือที่เติบโต (growth book) อาทิเช่น

• หนังสือทุกเล่มที่ผู้เขียนพร้อมจะเข้ามามีส่วนร่วม ต้องมี QR code เพื่อสร้างหนังสือที่เติบโตแบบออนไลน์
• หนังสือที่เติบโต ซึ่งเกิดขึ้นมาจากหนังสือกระดาษเรื่องเดียวกัน แต่มีเวอร์ชั่นแตกต่างกันออกไป (เพราะสารสนเทศถูกเพิ่มเติมจากผู้คนที่แตกต่างหลากหลายช่องทาง – ผู้แปล) สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างเป็นเอกเทศ หรืออาจเรียกว่าแตกต่างแต่เป็นหนึ่งเดียว
• หนังสือทุกเล่ม มีบัญชีทวิตเตอร์ที่สามารถทวีตข้อความได้เมื่อไรก็ตามที่หนังสือเติบโตขึ้น (book tweets) คือเมื่อมีคนเข้ามาเพิ่มหรือขยายสารสนเทศ
• ผู้เขียนสามารถจัดพูดคุยออนไลน์ผ่านห้องสมุด 3D ได้ทันทีเมื่อต้องการตอบสนองต่อการเติบโตของหนังสือที่เขาเขียน
• ห้องสมุด 3D เป็นตัวแทนของผู้เขียน 3D กับลูกค้าหรือผู้อ่าน
• ห้องสมุด 3D อาจเป็นสถานที่เสมือน แต่เป็นชีวิตจริงที่ผู้คนต่างมุ่งเข้าไปเรียนรู้ (หรืออาจจะเป็นไปได้หรือไม่ว่าห้องสมุด 3D กับหนังสือที่เติบโตนั้นคืออนาคตอันแท้จริงของการศึกษา...!)

          ห้องสมุดอนาคต 3D มีบทบาทสำคัญในฐานะที่เป็น “บ้าน” สำหรับหนังสือที่เติบโต เป็นสถานที่ที่ไม่เพียงมีหนังสือแต่ยังเป็นสถานที่ของผู้เขียนหนังสือด้วย ที่นี่จะเป็นสถานที่ซึ่งผู้คนมาพบปะกับนักเขียนทั้งในรูปแบบเสมือนจริงและพบเจอตัวผู้เขียนจริงๆ จนเกิดเป็นปฏิสัมพันธ์ระหว่างนักเขียนกับผู้อ่านที่จะร่วมกันดูแลและทำให้หนังสือเติบโตต่อไปไม่สิ้นสุด

ข้อวิจารณ์และความคิดเห็น [3]

          1. Jef Staes กล้าหาญอย่างยิ่งที่เสนอแนวคิดเชิงข้อสรุปว่า ‘หนังสือ’ เป็น ‘ผลลัพธ์อันไม่ตั้งใจ’ ที่ทำลายความปรารถนาหลงใหล (passion) และความสามารถ (talent) ของผู้เรียน ทั้งๆ ที่สองสิ่งนี้เป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการค้นพบตัวเอง และเป็นปัจจัยสำคัญสำหรับปัจเจกบุคคลในการดำรงชีวิตอยู่ในสังคมยุคใหม่ที่ท่วมท้นไปด้วยสารสนเทศ

          แต่แนวคิดอันแสนจะท้าทายเช่นนี้กลับไม่มีเหตุผลหรือหลักฐานสนับสนุนชัดเจนว่า หนังสือก่อให้เกิดผลผลิตที่เรียกว่า “คนขี้อาย” หรือคนที่ไม่กล้าแตกต่างได้อย่างไร ตามแนวคิดของเขา เราพอจะคล้อยตามและเข้าใจได้ว่าการเรียนรู้ผ่านหนังสือนั้นมีข้อจำกัด เป็นความรู้แบนๆ ที่ขาดความลึกและความหลากหลาย แต่การก่อรูปความคิดและบุคลิกภาพของคนๆ หนึ่งล้วนมาจากเหตุปัจจัยมากมาย มิใช่มาจากเพียงการเรียนรู้ผ่านหนังสือเท่านั้น ไม่ว่าจะเป็นสิ่งแวดล้อมของครอบครัว อิทธิพลของกลุ่มเพื่อน ค่านิยมทางสังคม ตลอดจนกระบวนการขัดเกลาทางสังคม (socialization) ซึ่งการศึกษาก็เป็นส่วนหนึ่งในกระบวนการนี้

          การรวบรัดสรุปแบบกระโดดข้ามเร็วเกินไปเพื่อมุ่งไปสู่ประเด็นหลักที่ต้องการ เป็นจุดอ่อนที่ทำให้แนวคิดนี้ลดความหนักแน่นน่าเชื่อลงไปมาก

          2. แนวคิดเรื่องการเปลี่ยนผ่านจากยุคเก่าสู่ยุคใหม่ จากยุค 2D เป็นยุค 3D หาใช่สิ่งใหม่ การเปลี่ยนแปลงภาวะแวดล้อมไปสู่ยุคสารเทศคือการเผชิญหน้าร่วมกันที่ทุกคนต่างก็ตระหนักรับรู้ แนวคิดนี้จึงดูธรรมดาจนถึงอ่อนด้อยเมื่อเทียบกับผลงานชิ้นเอกของอัลวิน ทอฟฟเลอร์ (Alvin Toffler) ที่ได้นำเสนอไว้อย่างซับซ้อนและเพียบพร้อมด้วยหลักฐานอ้างอิง ในหนังสือไตรภาคสุดคลาสสิก[4] ซึ่งเขียนมาแล้วก่อนหน้านี้นานมากกว่า 20 ปี

          แต่ประเด็นที่น่าสนใจในงานเขียนชิ้นนี้คือการพยายามชี้ให้เห็นว่า โลกยุคใหม่จำเป็นต้องมีกระบวนการเรียนรู้แบบใหม่และการสร้างคนพันธุ์ใหม่ โดยเฉพาะความคิดรวบยอดของเขาที่มีนัยว่า การค้นหาและค้นพบตนเองของผู้เรียนจนสามารถปลดปล่อยศักยภาพสูงสุดออกมา คือจุดหมายที่แท้จริงของการศึกษาและการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับยุคสารสนเทศและดิจิทัล

          แนวคิดเรื่อง ‘คนฉลาด’ และ ‘หนังสือที่เติบโต’ ยังสะท้อนมุมมองว่าเสรีภาพในการเข้าถึงข้อมูลสารสนเทศและเสรีภาพในการแสดงออกทางความคิด คือสิ่งแวดล้อมการเรียนรู้ที่จำเป็นของโลกยุคใหม่ แต่ Jef Staes ก็ชี้เป็นนัยเช่นกันว่าสภาวการณ์ดังกล่าวดูเหมือนจะตรงกันข้ามกับสภาพแวดล้อมของระบบการศึกษาแบบเหมาโหลดังเช่นที่กำลังเป็นอยู่ในหลายประเทศ

          3. แนวคิด “หนังสือที่เติบโต” (growth book) เป็นอีกหนึ่งรูปธรรมของปรากฏการณ์ในสังคมเครือข่าย (networked society) คล้ายกับกรณีสารานุกรมไซเบอร์อย่าง Wikipedia แม้ว่ามันจะยังไม่เกิดขึ้นจริง แต่ผู้แปลมั่นใจว่าเทคโนโลยีที่เชื่อมร้อยผู้คนเข้ามามีส่วนร่วมและรวมกันเป็นเครือข่ายได้อย่างง่ายดายมากขึ้นนี้เองเป็นสาเหตุสำคัญประการหนึ่งที่ก่อให้เกิดระบบ ‘เศรษฐกิจแบ่งปัน’ (Sharing Economy) ดังมีตัวอย่างธุรกิจแนวใหม่อาทิเช่น Uber Airbnb Netflix ซึ่งเราจะเห็นปรากฏการณ์เช่นนี้ชัดเจนขึ้นเรื่อยๆ ในทุกภาคส่วน ไม่จำเพาะเรื่องทางด้านเศรษฐกิจ จนกลายเป็นเรื่องปกติในที่สุด

          แน่นอนว่าในช่วงเปลี่ยนผ่านของยุคสมัยมักเต็มไปด้วยความปั่นป่วนยุ่งเหยิง พฤติกรรมดั้งเดิมที่คุ้นเคยย่อมปะทะกับสิ่งใหม่ที่ก้าวเข้ามาด้วยอาการขัดขืนต่อต้านหวาดระแวง แต่ประวัติศาสตร์บ่งชี้มาโดยตลอดว่าสุดท้ายแล้วไม่มีสิ่งใดหลีกพ้นความเปลี่ยนแปลงไปได้ กรณีของ ‘หนังสือที่เติบโต’ อาจล้มเหลวเป็นแค่จินตนาการหรืออาจเกิดขึ้นจริงจนกลายเป็นความปกติคุ้นเคยในอนาคตก็ยากจะบอกได้ แต่สัญญาณเตือนของการเรียนรู้ผ่านหนังสือแบบเดิมๆ ได้บังเกิดขึ้นแล้ว

          4. งานเขียนสั้นๆ ของ Jef Staes แสดงให้เห็นถึงความไม่จีรังของความคิดเก่า และความเป็นอนิจจังของสังคม กาลเวลาที่เดินไปข้างหน้าไม่หยุดนิ่งหมายถึงการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นตลอดเวลา ประดิษฐกรรมใหม่ ความคิดใหม่ ค่านิยมใหม่ คือสิ่งซึ่งเกิดขึ้นและต้องเรียนรู้อยู่เสมอ

          ถึงแม้ว่ากระบวนการ smarting ในระบบการศึกษาจะไม่เกิดขึ้น หรือหากเกิดขึ้นจริงก็อาจไม่ได้สร้างคนฉลาด (Smarts) ตามคุณสมบัติที่ควรจะเป็นเสมอไป การเติบโตของหนังสืออาจไม่เกิดขึ้นเลยหรืออาจเกิดขึ้นในรูปแบบที่แตกต่างออกไป สำหรับผู้แปลแล้วสิ่งเหล่านี้กลับมิใช่สาระสำคัญของงานเขียนชิ้นนี้ เพราะภาพการเปลี่ยนแปลงที่ Jef Staes นำเสนอเป็นเสมือน scenario หนึ่งในบรรดาภาพอันหลากหลายที่นักคิดนักอนาคตวิทยาต่างก็พูดถึง เราจึงควรไตร่ตรองความเป็นไปได้และคิดหาหนทางรับมือกับความเปลี่ยนแปลงที่เชื่อว่าหลีกเลี่ยงไม่พ้นเพื่อให้เกิดผลกระทบทางลบน้อยที่สุด ในทางกลับกันเราควรปรับตัวและนำเอาการเปลี่ยนแปลงนั้นมาก่อให้เกิดประโยชน์มากที่สุด

           “ท่านอาจจะเหนี่ยวรั้งอะไรไว้ได้บางสิ่งบางอย่างชั่วครั้งชั่วคราว แต่ท่านไม่สามารถจะรักษาทุกสิ่งทุกอย่างไว้ได้ตลอดไป...”

ปีศาจ, เสนีย์ เสาวพงศ์

 ----------------------------------------------